De huidige economische ontwikkelingen leiden in 2022 bij alle modaliteiten in het goederenvervoer tot hogere kosten en een teruglopende vraag. Dit concluderen onderzoekers van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM).
De logistieke verstoringen door COVID-19, de stijgende energieprijzen en de Oekraïne-crisis in combinatie met de EU-sancties, hadden in de eerste helft van 2022 grote invloed op het goederenvervoer. Hierdoor zijn bij alle modaliteiten in het goederenvervoer de kosten toegenomen. In de totale omvang in vervoerd gewicht waren er op basis van CBS-statistieken tot 1 juli 2022 nog geen grote veranderingen te constateren, met uitzondering van de afname van de luchtvracht (-16 procent ten opzichte van dezelfde periode in 2021).
De veranderende economische situatie, zoals de doorwerking van de energieprijzen in de productie, de toegenomen inflatie en de belemmeringen voor handel en transport kunnen wel leiden tot verschuivende goederenstromen en tot vraaguitval in het goederenvervoer. Bij een terugvallende vraag wordt het lastiger om kostenstijgingen door te rekenen aan de klant. Ook komt de rentabiliteit van de transportsectoren in het goederenvervoer onder druk te staan. Uitgaande van de economische verwachtingen van DNB zal het binnenlands goederenvervoer in 2022 nog licht groeien ten opzichte van 2021, mogelijk tussen 0,2 en 1,1 procent. Voor het internationaal goederenvervoer komt het KiM uit op een bandbreedte tussen -1,0 en +0,8 procent in 2022 ten opzichte van 2021. In het internationale goederenvervoer kan het totale vervoerd gewicht door de uiteenlopende omstandigheden in 2022 dus licht teruglopen. Dit is op basis van verwachtingen in juni 2022 en kan wijzigen door nieuwe gegevens over de verdere ontwikkelingen van koopkracht, wereldhandel en bbp.
In de eerste helft van 2022 hadden de stijgende energieprijzen, de logistieke verstoringen door COVID-19 en de Oekraïne-crisis in combinatie met de EU-sancties, grote invloed op het goederenvervoer. De energieprijzen stegen eind 2021 en in de eerste helft van 2022 ongekend snel. Daarnaast zijn de gevolgen van stilgelegde productie door COVID-19 maatregelen,vertraagde afvaarten en congestie in zeehavens (eerst in de VS en vervolgens in Europa) nog steeds merkbaar.
De oorlog in Oekraïne en de EU-sanctiepakketten hebben een grote impact op de handel met Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland. De handelsbelemmeringen leiden tot vermindering of verschuivingen in handel en transport. Dit treft met name de handel in en de prijs van energie. De industrie heeft last van hogere energiekosten en van de schaarste aan grondstoffen en onderdelen. Dit raakt ook andere sectoren, zoals de bouw.
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) heeft het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) gevraagd de gevolgen van de in de eerste helft van 2022 stijgende energieprijzen voor het goederenvervoer te onderzoeken en te monitoren. Om de inzichten over deze turbulente periode zo snel mogelijk te kunnen delen, is in deze publicatie gekozen voor deze zeer korte tijdhorizon. Nadeel van deze keuze is dat ontwikkelingen na 1 juli 2022 buiten de scope van deze publicatie vallen.
Prijzen
De prijzen van (diesel-)olie, elektriciteit en aardgas stonden in de eerste helft van 2022 op het hoogste niveau sinds januari 2006. De lucht-, binnenvaart, het weg- en spoorgoederenvervoer hanteren energieprijstoeslagen in hun tarieven. De energieprijzen kunnen hierdoor deels worden doorberekend aan de klant en voor een deel worden de prijsstijgingen gecompenseerd door accijnsverlaging. Aangezien alle modaliteiten te maken hebben met stijgende kosten en tariefstijgingen, is het de vraag of en in hoeverre de stijgende energieprijzen, de oorlog in Oekraïne en de EU-sancties de onderlinge concurrentieverhoudingen beïnvloeden. Door de sterk gestegen elektriciteitsprijzen heeft het spoorgoederenvervoer relatief gezien het meeste last van de gestegen energieprijzen, zodra energiecontracten aflopen. Bij de binnenvaart is de gasolieprijs minder snel gestegen, maar zijn de aan de klant door te berekenen kosten toegenomen als gevolg van de lage waterstanden. De tarieven in het wegvervoer zijn eveneens gestegen.
Wat betreft de omvang van het goederenvervoer per modaliteit zien de onderzoekers tot 1 juli 2022 geen grote veranderingen. Uitzondering hierop vormt de sterke afname van de luchtvracht (-16 procent ten opzichte van dezelfde periode in 2022). Binnen de verschillende vervoerwijzen worden wel het vervoer, de beschikbare vervoerscapaciteit en de kosten van vervoer geraakt.
De aanvoer van containers over zee in combinatie met het achterlandvervoer via spoor, weg en over water is in Nederland begin 2022 achtergebleven door de COVID-19-maatregelen in Shanghai en Shenzhen. Deze containerstroom kwam in de zomer van 2022 weer op gang. Dit is te merken bij de containeroverslag in de zeehavens, in de vorm van congestieproblemen op de terminals en in het achterland. Dit geldt niet voor het vervoer van goederen van en naar China per spoor en per vliegtuig. Deze routes gaan door of over Rusland. Vervoer per spoor is toegestaan, maar verladers waren in maart en april 2022 terughoudend. De luchtvracht is teruggelopen, omdat Russische maatschappijen zich terugtrokken en Europese maatschappijen moeten omvliegen. Chinese carriers vliegen nog wel over Rusland.
In het spoorvervoer en de binnenvaart is het vervoer van containers teruggelopen Het vervoer van energiedragers nam juist toe, bijvoorbeeld dat van steenkool. Door de Oekraïne-crisis bereiden verladers zich voor op het stilleggen van de import van energiedragers uit Rusland door meer energiedragers van elders aan te voeren, energiestromen te verleggen en door over te schakelen op andere energiebronnen, zoals LNG. De blokkade van Oekraïense havens, leidde tot alternatieve routes over de weg, per spoor en over water. Het effect hiervan voor Nederland is qua omvang beperkt.
Naast het vervoer wordt ook de beschikbare vervoerscapaciteit geraakt. Ook in het goederenvervoer zijn er personeelstekorten, zoals door het wegvallen van Oekraïense en Wit-Russische bemanning in de zeevaart en het wegvallen van WitRussische vrachtauto’s of chauffeurs in het wegvervoer. In de binnenvaart valt veel capaciteit weg doordat een aantal schepen nu op Oekraïne vaart, dan wel steenkool naar Duitsland vervoert. Daarnaast vragen de lage waterstanden het nodige van de beschikbare capaciteit.
In de gehele vervoerssector trekken onderhoud en vervanging een wissel op de capaciteit, zowel wat betreft het rijdend materieel als de infrastructuur. De bovengenoemde ontwikkelingen leiden ertoe dat naast de stijgende energiekosten, ook door de schaarste aan personeel en materieel de kosten in het goederenvervoer toenemen.
Verwachtingen
De veranderende economische situatie, zoals de doorwerking van de energieprijzen in de productie, de toegenomen inflatie en de belemmeringen voor handel en transport kunnen leiden tot verschuivende goederenstromen en tot vraaguitval in het goederenvervoer. Bij een terugvallende vraag wordt het lastiger om kostenstijgingen door te rekenen aan de klant. Ook komt de rentabiliteit onder druk te staan. Uitgaande van de economische verwachtingen van DNB zal het binnenlands goederenvervoer in 2022 nog licht groeien ten opzichte van 2021, mogelijk tussen 0,2 en 1,1 procent. Voor het internationaal goederenvervoer komt het KiM uit op een bandbreedte tussen -1,0 en +0,8 procent in 2022 ten opzichte van 2021. In het internationale goederenvervoer kan het totale vervoerd gewicht door de uiteenlopende omstandigheden in 2022 dus licht teruglopen. Dit is op basis van verwachtingen in juni 2022 en kan in de loop van 2022 wijzigen door nieuwe gegevens over onder meer koopkracht, wereldhandel en bbp.
